مسجد نقشینه
مسجد نقشینه یکی از قدیمی ترین آثار به جا مانده از دوران سلجوقی در آران و بیدگل است که توسط «حاجی بابا قاسم بیدگلی» مورد بازسازی قرار گرفته و به استناد
عکس های بیشتر
مسجد نقشینه یکی از قدیمی ترین آثار به جا مانده از دوران سلجوقی در آران و بیدگل است که توسط «حاجی بابا قاسم بیدگلی» مورد بازسازی قرار گرفته و به استناد به ماده تاریخ ذکر شده در کتاب زادالمعاد علامه مجلسی به سال 1076 هجری قمری برمی‌گردد که سبب شده برخی آن‌را به‌نام مسجد حاجی بابا قاسم نیز بشناسند.
محله درب مختص‌آباد آران و بیدگل در کنار محله‌های توی‌ده، دربریگ، ویرانه و مختص‌آباد، یکی از مهم‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های درون بافت محسوب می‌شود که در دل خود، مجموعه‌ای بزرگ از آثار با ارزش دینی، فرهنگی را جای داده است و با پشت سر نهادن تاریخ پرفراز و نشیب خود هنوز این آثار در آن خودنمایی می‌کنند.
مرکز محله، بازارچه‌ای بوده است که روبروی مسجد تاریخی نقشینه قرار داشته است که گذر تاریخی مرتبط دو دروازه مخلص و هادیه ( شاهزاده اسماعیل و هادی ) از این بازارچه می‌گذرد.
از جمله درهای با ارزش دیگر این مرکز، می‌توان به مجموعه مسجد نقشینه، بازارچه، حسینیه خانقاه، بقعه چهل دختران، مجموعه خانه طباطبایی، آب انبار حاج میرزا معصوم، حمام رییسه و مسجد حاج ملامحمود اشاره کرد که تمامی آن‌ها در مسیر گذر تاریخی خود، هنوز به زندگی ادامه می‌دهند.
مسجد تک ایوانی نقشینه به‌عنوان قدیمی‌ترین اثر به جامانده از دوره سلجوقی در شهر آران و بیدگل محسوب می‌شود که وجه تسمیه این بنا به‌جهت وجود نقش و نگارهای زیبا و بدیعی است که در دوره صفویه به ایوان مسجد اضافه و زینت بخش کالبد و نمای بیرونی آن بوده است.
این بنا مساحتی نزدیک به 1200 متر مربع داشته و در گذشته مجموعه بازار، حوض‌خانه، کارگاه شعربافی، حسینیه و میدان خانقاه، بقعه چهل دختران ( اختران ) و تربه نقشینه را شامل می‌شده که هم‌اکنون حوض خانه، کارگاه شعربافی و بازار روبروی آن کاملا تخریب شده است.
حوض خانه نقشینه در قسمت شمال شرقی مسجد و درون بازار قرار داشته و کارگاه شعربافی نیز در گذر سمت شرقی بنای مسجد فعال بوده که هنوز شعربافان و کارگران این محله آن‌را به‌خوبی به یاد می‌آورند.
فضای سرپوشیده و ساباط بلند روبروی مسجد نقشینه تا سال 1371 شمسی یکی از مراکز اقتصادی وتجاری درون بافت محسوب می‌شده که در دو طرف خود مغازه‌ها و دکان‌های نانوایی، آرایش‌گری، قصابی، نجاری و خامه‌فروشی و شیره‌پزخانه ( کارگاه پخت شیره و حلوا کنجد ) را جای داده بود که متأسفانه هم‌اکنون تمامی آن تخریب شده است.
این بنا طی دوران زندیه و قاجاریه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است و محرابی منقش به اسمای الهی و کتیبه‌ای مربوط به سال 1215 هجری قمری به خط حاج محمد بیدگلی در ایوان مسجد الحاق شده است.
فضای پشت ایوان نقشینه را شبستان تابستانی تشکیل می‌دهد که در سال 1376 شمسی توسط حاج علی محمد رحیمی و با کمک اداره میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده است.
ایوان بلند و رفیع این بنا در سال 1380 شمسی با کوشش هیئت امنای مسجد و توسط استاد آقا رضا میخو به طرز ماهرانه‌ای مورد مرمت و استحکام بخشی قرار گرفته است.
بخش شبستان زیرزمینی (زمستانی) آن نیز شامل چندین ردیف چشمه طاق کوتاه است که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و مردم محل از شبستان تابستانی برای نمازگزاردن استفاده می‌کنند.
از جمله آثار ارزشمند و نفیس این مسجد، مجموعه 30 جلدی قرآن خطی، هر کدام یک جزء با قدمت 1198 هجری قمری است که به‌همت عده‌ای از زنان محله و به خط سید «میرزا حسینعلی بیدگلی» بوده که با این وجود می‌توان این مسجد را به‌عنوان اولین کانون فرهنگی مذهبی خواهران منطقه در دوره زندیه مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
در این محله کوچه ای معروف به ملا وجود دارد که محل سکونت عده‌ای از علما و فضلای بزرگ شهر ( ملا محسن جبل عاملی و فرزندانش ) بوده که برخی از آن‌ها هم اکنون در مقبره العلمای بیدگل مدفون هستند.
این بنا در جهت شرقی مسجد نقشینه و در مسیر گذر تاریخی بیدگل قرار دارد و در زمان صفویه، حاج «حسین دوست»، پایه‌گذار صوفیه در این مکان بوده است و عنوان خانقاه نیز به‌همبن دوره بر می‌گردد و سپس به حسینیه خانقاه معروف شده است و در زمان حال مرکز هیئت سقایی علی اکبری بیدگل است.
هیئت سقایی یکی از قدیمی‌ترین دسته‌های مذهبی در آران و بیدگل است که علی‌رغم تغییر شکل تمامی هیئت بعد از انقلاب، هنوز رسم و شیوه قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده است.
وجود جام آبی به سال 1161 و توغ به سال 1095 هجری قمری و اشیای ارزشمند بسیاری که همه متعلق به این هیئت و دارای وقف‌نامه است، گواه این قدمت است.
منبر چوبی معرق‌کاری بزرگ حسینیه خانقاه با دو دیرک در طرفین پله‌ها و تزئینات آیه الکرسی در حاشیه دیواره اطراف پله‌ها و صلوات کبیره دارای 10 پله است که در جلوی آن شرح وقف‌نامه آن حکاکی شده است.
واقف منبر ، استاد «علی رضا بن حسنعلی» بوده و هم دوره با منبر حسینیه دربریگ بیدگل در تاریخ 1237 هجری قمری به خط سید «مرتضی طباطبایی بیدگلی» است.
این منبر اخیرا با کوشش و حمایت مهندس «حسنی مقدم» ، مدیریت حفاظت و احیای اداره میراث فرهنگی کاشان و «محسنی تبار» مسئول اداره دکر شده مرمت و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
از جمله آثار دیگر می‌توان به وسایل تعزیه‌خوانی و پوش مذهبی با وقف نامه متعلق به سال 1322 هجری قمری و به خط «حسین بن عبدالباقی طباطبایی بیدگلی» اشاره کرد که هنوز در ایام محرم، سایه‌گستر عزاداران هیئت سقایی علی اکبری است.
مشهور است که در زمان مرحوم استاد «فرج الله واصف بیدگلی» ( 1323 ه.ق ) که شاعری با اخلاص، فرزانه و مادام العمر بابا و سرپرست هیئت بوده ، به سقایی تغییر نام داده شده است.
از نکات جالب توجه، قدمت قریب به صد ساله برپایی مراسم روضه‌خوانی هر هفته، شب جمعه‌ها در این حسینیه است که توسط خاندان روحانی در این مکان برگزار می‌شود.
در سمت شرقی فضای درونی حسینیه خانقاه، فضای کوچکی وجود دارد که هیچ‌گونه بازشوی نداشته و تنها راه دسترسی به آن، حفره‌ای است که از فضایی دالانی شکل به آن راه می‌یابد.
بنا بر‌گفته و استناد مردم محلی، در گذشته در درون حسینیه خانقاه، اتاقکی وجود داشته و راه آن نیز باز بوده است، بنابراین مراحل خاک‌برداری و خالی کردن اتاقک، انجام شده است که از آن‌جا مقدار زیادی سفال شکسته، چراغ پیه‌سوز، ناودانی سفالی، مصالح ساختمانی مربوط به تخریب گنبد حسینیه در زمانی نامعلوم ( احتمالا قاجار ) و بالاخره چهار اسکلت انسانی ( مونث ) که در کنار یکدیگر بر روی کف بقعه از پشت خوابانده شده بودند کشف شد.
دور تا دور فضای به‌دست آمده با مساحت حدود 12 متر مربع و ستونی کوتاه و ضخیم در میان، با آجرهای ختایی و سفال‌های پیدا شده از آن به‌گفته کارشناسان میراث فرهنگی مربوط به‌دوره ایلخانی است.
با توجه به این که حسینیه خانقاه درب مختص آباد دارای سبک ساختمانی صفوی – قاجاری است و این که بنا و ساخت آن بعد از بقعه چهل دختران ( اختران ) است، پس می‌توان اتاقک موسوم به چهل دختران را به‌دوران قبل از صفوی نسبت داد.
با هجرت خاندان طباطبایی و در رأس آن‌ها سید «محمد تقی طباطبایی» در اواخر قرن دهم هجری قمری از زواره به بیدگل و احترام و التزام به آن‌ها، قسمت جنوبی این محله برای اسکان آن‌ها انتخاب شد.
در زمان حاج «میرزا معصوم»، بناها و آثار فراوانی احداث شد و یا در دست مرمت و بازسازی قرار گرفت.
مجموعه بزرگ طباطبایی، شامل مجموعه خانه طباطبایی، بازارچه، مهمان‌خانه میرزا معصوم، آب انبار میرزا معصوم (حاج آقا شهاب)، مسجد ملا محمود و حمام رئیسه با سازماندهی معماری، ارتباطی و کاربردی جالب توجه است.
مجموعه خانه طباطبایی که شامل چهار خانه بزرگ در اطراف هشتی ورودی است، از مهم‌ترین یادگاری‌های خاندان طباطبایی است که با تغییر مالکیت آن در زمان معاصر، به خانه‌های حاج «جعفرآقا طباطبایی»، سید «حبیب اله سبطینی»، «اربابی» و حاج آقا «شهاب بنی طبا» تجزیه شده است.
دو خانه طباطبایی و سبطینی تا حدودی رو به ویرانی نهاده ولی خانه های اربابی و بنی طبا به کوشش شهرداری آران و بیدگل خریداری شده و خانه بنی طبا نیز با همکاری اداره میراث فرهنگی کاشان، مرمت‌هایی را در پی داشته که هم‌اکنون مرکز صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل در آن دایر است.
مجموعه خانه طباطبایی، دارای معماری درون‌گرا بوده است و به سبک حیاط مرکزی و گودال باغچه بنا شده و طی اعصار گذشته، تغییرات و تحولات فراوانی را به خود دیده است.
بزرگ‌ترین کارگاه شعربافی به همت حاج آقا شهاب بنی طبا در این مکان بنیان نهاده شد و این مجموعه، به یکی از مراکز مهم شعربافی و تهیه انواع پارچه‌ها در دوره قاجاریه تبدیل شد، به‌طوری که هنوز نیز می‌توان آثار بجا مانده از این کارگاه و صنعت فراگیر شعربافی را در این خانه مشاهده کرد.
مهمان خانه میر معصوم در سمت شرقی خانه بنی طبا در مسیر گذر بنی طبا قرار داشته که جهت اطراق مهمان‌های خاندان طباطبایی طراحی و ساخته شده که تخریب و سپس نوسازی و تعمیر شده است.
آب انبار میرزا معصوم که به حاج آقا شهاب نیز معروف است، دارای قدمت صفوی - قاجاری بوده و چسبیده به خانه بنی طبا و در جهت شرقی آن قرار دارد که این آب انبار توسط اهالی محل آب‌گیری شده و قابل استفاده است.
حمام رئیسه نیز یکی دیگر از بناهای وابسته به مجموعه طباطبایی است که با ساختار قاجاری خود، در کنار مسجد حاج ملا محمود، خودنمایی می‌کند.
این دو بنا چسبیده به‌هم بوده و روبروی آب انبار حاج میرزا معصوم قرار می‌گیرند