آتشکده آذر برزین مهر
اين آتشكده در دوره پيش از اسلام ، عهد ساساني در ناحيه ريوند نيشابور قرار داشته و يكي از سه آتشكده مهم زرتشتيان به شمار مي آيد
عکس های بیشتر
اين آتشكده در دوره پيش از اسلام ، عهد ساساني در ناحيه ريوند نيشابور قرار داشته و يكي از سه آتشكده مهم زرتشتيان به شمار مي آيد . وجود آتشكده برزين مهر حاكي از اين است كه اين شهر قبل از اسلام از جايگاه ويژه اي بر خوردار بوده است . احتمال ميرود آتشكده نيشابور همان آتشكده برزين مهر باشد. محل شهر باستاني نيشابور كاملا مشخص نيست ولي احتمالا آتشكده نيشابور در مركز اين شهر باستاني قرار داشته است. اين آتشكده هم اكنون در ناحيه ريوند قرار دارد. در شاهنامه فردوسي نام اين منطقه به صورت ريونيز آمده است و قدمت آن 5000 سال بيان شده است. وجود اين آتشكده نشان از اهميت اين منطقه در گذشته هاي دور دارد.
آتشکده آذربرزین مهر یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانیان و آتشکده دهقانان است و در شهر نیشابور خراسان قرار دارد . این آتشکده در ارتفاع ۲۰۶۱متری از سطح دریا و در کوهستان ریوند بین شاهرود ، سبزوار و در حوالی روستای فشتنق قرار دارد . آتشکده آذربرزین مهر در زبان پهلوی به نام آتور بورگین میتر خوانده می شود به معنی آتش مهر بالنده است . مکان آتشکده برزین مهر ( به معنی آتش مهر بالنده ) را که ویژه ی کشاورزان یا برزیگران بوده در کوه ریوند نیشابور می دانند .تاریخ ساخت آتشکده آذربرزین مهر بسیار کهن است به طوری که به زمان اشو زرتشت بازمی گردد و در بند 8 از فصل 17 بندهش آمده است : آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان تا اینکه اشو زرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت ، آنگاه گشتاسب آتش مقدس را در کوه ریومند در آذر برزین مهر قرار داد .در کنار این آتشکده گیاهی به نام ریواس وجود دارد که طبق مدارک و شواهد موجود در دوره آریایی ها ( هزاره اول تا سوم قبل از میلاد ) از این گیاه نوشیدنی به نام هَومَه درست می شد و در مراسم دینی و مذهبی آریایی ها مورد استفاده قرار می گرفت .موبد اردشیر آذرگشسب درباره ی آتشکده آذربرزین مهر می آورد که : این همان آتشی است که به روایتی اشوزرتشت در زمان برگزیده شدن به پیامبری در دست داشت و دست او را نمی سوزاند . بهرام پژد و شاعر زرتشتی در زرتشت نامه ی خود در این باره می گوید :
که آن مهربرزین بی دود بود – منور نه از هیزم و دود بود
در بند 8 از فصل 17 « بندهش » آمده است : « آذربرزین مهر تا زمان گشتاسب در گردش بوده و پناه جهان تا این که اشوزرتشت اسپنتمان دین آورد و گشتاسب شاه دینش را پذیرفت ، آن گاه گشتاسب آتش سپند را در کوه ریومند در آذربرزین مهر قرار دارد . »
در جایی دیگراز « بندهش » آمده است : « ریوند کوه در خراسان است ( که ) آذر برزین مهر در آن قرار دارد . »
باز در بندهش آمده است : « کوه گنابد در همان پشت گشتاسبان است ، ( از ) آنجا به طرف ریوند ، که محل آذربرزین مهر است ، نه فر‌سنگ است به سوی باختر . »
در بخشی از کتاب روایات پهلوی نیز چنین می خوانیم که : « هرمزد ، آذربرزین‌مهر را بدان پاداش که گشتاسب به دین آهیخته شد به گونه ی آتش بهرام به پشته ی گشتاسبان بنشاند » .
در کتاب بندهش هندی نوشته شده است که گشتاسب به کوه ریوند که پشته‌ی گشتاسبان گویند آن ( آذربرزین مهر ) را به دادگاه نشانید .
در هرصورت نام این آتشکده در ادبیات دینی زرتشتی ، همواره با گشتاسب همراه است .
به هر روی از این آتشکده به جز در اندک جاهایی ، چندان ، نام و نشانی در کتاب های جغرافیایی و تاریخی نیست در حالی که از آتشکده ی آذر فرنبغ و آذر گشسب در نگاشته های بسیاری یاد شده است .
به گمان برخی ، از آن روی از این آتشکده کمتر یادی دیده‌ایم که هنوز برای آن ، بنایی نیافته اند اما برای دو آتشکده ی آذر فرنبغ و آذر گشسب ، توانسته اند بنا هایی را بیابند . البته شاید ملاحظات دینی نیز مطرح بوده و یا ممکن است بنای آذربرزین مهر به وسیله ی فاتحان مسلمان در نخستین سده های ظهور اسلام از میان رفته باشد . همچنان که در تاریخ نیشابور می خوانیم :
عبدالله عامر ، هنگام فتح شهر ، آتشکده ی قهندز را ویران می کند و به جای آن مسجدی جامع می سازد . سپس به خواهش زرتشتیان شهر ، ساخت آتشکده ای دیگر را دور از جامع اجازه می دهد که به « کوچه ی آتشکده » معروف می شود ، موضوعی که در دیگر جا های کشور نیز فراوان سراغ داریم .با توجه با اوستا و دیگر نگاشته‌ها، ریوند ناحیه ای میان نیشابور و سبزوار بوده ( که البته نیشابور را هم دربر می گرفته است ) و چون اشاره به کوهستانی بودن محل قرار گرفتن آتشکده شده ، روستای « برزنون » در این منطقه می تواند جایگاه این نیایشگاه بوده باشد . چرا که این روستا کوهستانی است و گستره ی کوهستانی و تپه های بلند و مشرف بر دشت های بزرگ می تواند جایگاهی مناسب برای بنای یک آتشکده باشد و البته از سوی دیگر نام این روستا که اهالی منطقه آن را « برزنون » می گویند شاید همان « برزین » بوده باشد که با گذشت زمان به شکل « برزنون » درآمده است .به هر روی ، تا زمانی که سندی نوشتاری یا نشانه ای از این نیایشگاه کهن یافت نشود ، گفته ها از روی گمان بوده و هیچ یک ، سخن پایانی نخواهد بود .