یخدانها
يخبندانها آثاري هستند كه از گذشته دور در جنوب شهرستان بيرجند و در مجاورت روستاهاي اكبريه ، رحيم آباد، اميرآباد و چهكند (از جنوب شرقي تا جنوب غربي) كه نشيمن گاه حكام وقت بيرجند بوده است ساخته شده است.
عکس های بیشتر
یخدانها، سازه‌هایی هستند که برای ذخیره یخ در فصل زمستان و استفاده از آن در فصل تابستان ساخته می‌شدند. یخدانها، از جمله آثار تاریخی مهم شهر بیرجند هستند.
تاریخچه یخدانها در بیرجند
یخدانها، در دوران حکومت قاجار، در شهر بیرجند، ساخته می‌شدند. بانی این یخدانها، حاکمان و ثروتمندان محلی بودند.
معماری یخدانها
یخدانها، دارای معماری ساده و در عین حال مهندسی پیچیده‌ای هستند. این سازه‌ها، از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
- سردخانه: سردخانه، محلی است که یخ در آن ذخیره می‌شد. سردخانه، معمولاً در عمق زمین قرار دارد و دارای دیوارهای ضخیم و سقف محکمی است.
- مخزن: مخزن، محلی است که آب در آن جمع می‌شد. مخزن، معمولاً در ارتفاع بالاتری از سردخانه قرار دارد و به وسیله کانال‌هایی به سردخانه متصل می‌شود.
- بادگیر: بادگیر، سازه‌ای است که برای خنک کردن سردخانه استفاده می‌شد. بادگیر، معمولاً در بالای سردخانه قرار دارد و دارای کانال‌هایی است که هوا را از سطح زمین به داخل سردخانه می‌کشند.
ویژگی‌های یخدانها در بیرجند
یخدانها، در شهر بیرجند، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که آن‌ها را به یکی از آثار تاریخی مهم این شهر تبدیل کرده‌است. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- موقعیت جغرافیایی: یخدانها، در موقعیتی مناسب و خوش آب و هوا واقع شده‌اند. این یخدانها، معمولاً در دامنه کوه‌ها و در مسیر جریان باد قرار دارند.
- مصالح: مصالح به کار رفته در ساخت یخدانها، معمولاً شامل خشت، گل و سنگ است.
- معماری: یخدانها، دارای معماری زیبا و مهندسی پیچیده‌ای هستند. این سازه‌ها، نشانگر مهارت و دانش مهندسی ایرانیان در دوران گذشته است.
اهمیت تاریخی یخدانها در بیرجند
یخدانها، از جمله آثار تاریخی مهم شهر بیرجند هستند. این یخدانها، نشانگر اهمیت آب و آبرسانی در گذشته بوده‌اند. همچنین، این یخدانها، یکی از آثار تاریخی ارزشمندی هستند که بیانگر مهارت و دانش مهندسی ایرانیان در دوران گذشته است.
یخدان‌های تاریخی بیرجند
در شهر بیرجند، تعداد زیادی یخدان تاریخی وجود دارد. برخی از مهم‌ترین این یخدانها عبارتند از:
- یخدان حاجی علیرضا: این یخدان، در خیابان شهدای بیرجند واقع شده‌است.
- یخدان حاجی محمدعلی: این یخدان، در خیابان منتظری بیرجند واقع شده‌است.
- یخدان حاجی محمدباقر: این یخدان، در خیابان شهدای بیرجند واقع شده‌است.
- یخدان حاجی نوروزعلی: این یخدان، در خیابان منتظری بیرجند واقع شده‌است.
- یخدان حاجی محمدحسین: این یخدان، در خیابان منتظری بیرجند واقع شده‌است.
وضعیت کنونی یخدانها در بیرجند
بسیاری از یخدان‌های تاریخی بیرجند، در وضعیت نامناسبی قرار دارند و نیاز به مرمت و بازسازی دارند.
معماری یخدانها بیرجند
معماری یخدانها، از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سازه‌ها است. یخدانها، از سه بخش اصلی تشکیل شده‌اند:
- سردخانه: سردخانه، محلی است که یخ در آن ذخیره می‌شد. سردخانه، معمولاً در عمق زمین قرار دارد و دارای دیوارهای ضخیم و سقف محکمی است.
- مخزن: مخزن، محلی است که آب در آن جمع می‌شد. مخزن، معمولاً در ارتفاع بالاتری از سردخانه قرار دارد و به وسیله کانال‌هایی به سردخانه متصل می‌شود.
- بادگیر: بادگیر، سازه‌ای است که برای خنک کردن سردخانه استفاده می‌شد. بادگیر، معمولاً در بالای سردخانه قرار دارد و دارای کانال‌هایی است که هوا را از سطح زمین به داخل سردخانه می‌کشند.
سردخانه
سردخانه، بخش اصلی یخدان است. این بخش، معمولاً در عمق زمین قرار دارد و دارای دیوارهای ضخیم و سقف محکمی است. دیوارهای سردخانه، معمولاً از خشت و گل ساخته می‌شوند و دارای ضخامت زیادی هستند. این دیوارها، از یخ موجود در سردخانه در برابر گرمای هوا محافظت می‌کنند. سقف سردخانه، معمولاً از سنگ و آجر ساخته می‌شود و دارای شیب زیادی است. این شیب، به خروج آب ناشی از ذوب شدن یخ کمک می‌کند.
مخزن
مخزن، محلی است که آب در آن جمع می‌شد. این بخش، معمولاً در ارتفاع بالاتری از سردخانه قرار دارد و به وسیله کانال‌هایی به سردخانه متصل می‌شود. آب جمع‌آوری شده در مخزن، در فصل زمستان، به وسیله کانال‌ها به سردخانه منتقل می‌شد و در آنجا به یخ تبدیل می‌شد.
بادگیر
بادگیر، سازه‌ای است که برای خنک کردن سردخانه استفاده می‌شد. این سازه، معمولاً در بالای سردخانه قرار دارد و دارای کانال‌هایی است که هوا را از سطح زمین به داخل سردخانه می‌کشند. این جریان هوا، به کاهش دمای سردخانه و جلوگیری از ذوب شدن یخ کمک می‌کند.
مصالح
مصالح به کار رفته در ساخت یخدانها، معمولاً شامل خشت، گل، سنگ و آجر است. خشت و گل، مصالحی ارزان و در دسترس بودند و برای ساخت دیوارهای یخدانها استفاده می‌شدند. سنگ و آجر، مصالحی محکم و بادوام بودند و برای ساخت سقف یخدانها استفاده می‌شدند.
موقعیت جغرافیایی
یخدانها، معمولاً در موقعیتی مناسب و خوش آب و هوا واقع شده‌اند. این یخدانها، معمولاً در دامنه کوه‌ها و در مسیر جریان باد قرار دارند. این موقعیت، به ذخیره و نگهداری یخ در یخدانها کمک می‌کند.
اهمیت معماری یخدانها
معماری یخدانها، نشانگر مهارت و دانش مهندسی ایرانیان در دوران گذشته است. این سازه‌ها، با استفاده از مصالح ساده و در عین حال مهندسی پیچیده، توانسته‌اند به مدت طولانی، یخ را در مناطق گرمسیری ذخیره کنند.