جایگاه واقعی ایران در گردشگری جهان کجاست؟
قبل از اینکه به موضوع بحث بپردازیم نیاز است تا بدانیم در صنعت گردشگری بین منابع گردشگری و جاذبه گردشگری تفاوت وجود دارد. اما متاسفانه به اشتباه گاه این دو به جای یکدیگر به کار می روند
عکس های بیشتر
آیا ایران جزو 10 کشور برتر دنیا در زمینه جاذبه های گردشگری است؟ جایگاه و رتبه اصلی گردشگری ایران چگونه است؟
بارها در سخنرانی های مسئولان رده بالای سازمان میراث فرهنگی و در مقالات علمی-پژوهشی پژوهشگران مطالعات گردشگری با این جمله رو به رو شده ایم که «ایران از لحاظ برخورداری از جاذبه های تاریخی و فرهنگی در بین 10 کشور اول جهان جای دارد.» بر همین اساس بنا را بر این گذاشتیم که ببینیم صحت و سقم این نقل قول تا چه میزان با واقعیت جاری بر قابلیت های گردشگری کشور همخوانی دارد و سرنخ این ادعا در مورد رتبه گردشگری ایران از کجا نشأت گرفته است.
مفهوم منابع گردشگری و جاذبه گردشگری
قبل از اینکه به موضوع بحث بپردازیم نیاز است تا بدانیم در صنعت گردشگری بین منابع گردشگری و جاذبه گردشگری تفاوت وجود دارد. اما متاسفانه به اشتباه گاه این دو به جای یکدیگر به کار می روند. اما برای فهمیدن اینکه چه تفاوتی دارند به این مثال توجه کنید. اگر گردشگری را به مانند یک کارخانه در نظر بگیریم، منابع گردشگری مانند همان مواد خام در کارخانه هستند که بالقوه دارای ارزش ذاتی هستند اما هیچگونه سودآوری برای کارخانه و صاحبان شرکت تا زمانی که به یک محصول قابل عرضه تبدیل نشوند، نخواهند داشت. بنابراین مدیران کارخانه این مواد اولیه و منابع خام را از طریق چرخه تکنولوژی به محصولات باارزشی تبدیل می کنند که حاصل آن ارزش افزوده اقتصادی، کسب سود و ایجاد جایگاه و مزیت رقابتی و ... است.
صنعت گردشگری نیز مانند هر صنعت دیگر دارای ماده خام اولیه و محصولات نهایی است که تنها وجود مواد خام، سودآوری اقتصادی برای ذی نفعان مقصد به همراه نخواهد داشت. به عبارت دیگر گردشگری در هر کشوری، ابتدا منابع گردشگری (مواد اولیه و خام) بوده اند که فرآیند صنعتی شدن را برای تبدیل به جاذبه گردشگری گذرانده اند. منظور از فرآیند صنعتی شدن در اینجا مجموعه اقدامات مدیران مقصد برای تبدیل یک منبع، به یک جاذبه از طریق اقداماتی مانند ظرفیت سنجی، نیازسنجی، بازاریابی، ایجاد شناسه، برنامه ریزی و سایر اقدامات دیگر است. در حقیقت زمانی می توان گفت که مقصدی دارای جاذبه گردشگری است که آن منبع با سه صنعت حمل و نقل، اقامت و پذیرایی در هم آمیخته باشد و گردشگران زیادی را برای دیدن و تجربه کردن آن مکان به صف کند.
بنابراین در این زمینه و در ارتباط با گردشگری در ایران چندین پرسش مطرح می شود: آیا همه آثار تاریخی و دیدنی ما این فرآیند صنعتی شدن را گذرانده اند؟ همه شهرها و مقاصد مختلف کشور توانایی پذیرایی از گردشگران را دارند؟ آیا از لحاظ زیرساختی توسعه یافته اند؟ واحدهای اقامتی از وضعیت خوبی برخوردارند؟ حمل و نقل چگونه است؟ اگر صادقانه به این پرسش ها جواب بدهیم، می بینیم که کشورمان تنها دارای منابع خام گردشگری بی شمار است و نه جاذبه گردشگری. در نتیجه باید بین منابع گردشگری (Tourism Resources) و جاذبه های گردشگری (Tourism Attractions) تفاوت قائل شد.
آیا ایران جزو 10 کشور برتر دنیا در زمینه جاذبه های گردشگری است؟
از آنجایی که مسئولان و پژوهشگران «رتبه دهم» ایران را منتسب به گزارش های یونسکو می دانند ما هم سری به این سایت زدیم تا این گزارش ها را بیابیم. فارغ از اینکه این نهاد فرهنگی اصلا صلاحیت رتبه بندی کشورها از لحاظ جاذبه های گردشگری کشورها را دارد یا خیر، گزارش های مربوط به بخش میراث فرهنگی را زیر و رو کردیم تا بالاخره به گزارشی دست یافتیم که رتبه ایران در آن جایگاه، دهم است. اما در هیچ کجای این گزارش صحبت از رتبه بندی جاذبه های گردشگری نشده و تنها به تعداد پرونده بناها و سایت های تاریخی و طبیعی کشورهای مختلف که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اشاره شده که از این حیث ایران با ثبت 19 اثر تاریخی به طور مشترک با کشورهای برزیل، استرالیا و ژاپن در رتبه دهم این فهرست جای دارند. در این فهرست ایتالیا با 51 اثر، چین 48، اسپانیا 44، فرانسه 41، آلمان 40، مکزیک 33، هند 32، بریتانیا 29، روسیه 26 و آمریکا 23 اثر در رتبه های اول تا نهم جای گرفته اند.
بر اساس شاخص های آخرین گزارش «رقابت پذیری سفر و گردشگری»، ایران در میان 141 کشور در سال 2015، جایگاه 97 را دارد. در میان ارکان ایران، بهترین عملکرد متعلق به رکن رقابت پذیری قیمتی (با رتبه یک) و ضعیف ترین عملکرد در ارکان به رکن اولویت دهی به سفر و گردشگری (رتبه 130) و سپس رکن محیط کسب وکار و رکن زیرساخت خدمات گردشگری (هر دو بار رتبه 119) تعلق دارد.
همین طور که مشاهده می شود این فهرست رتبه و جایگاه جاذبه های گردشگری کشورهای مختلف را نشان نمی دهد بلکه تنها و تنها فهرست تعداد پرونده آثار و بناهای تاریخی و طبیعی ثبت شده کشورهای مختلف دنیا در میراث جهانی یونسکو را نشان می دهد. بنابراین خوب است که مسئولان اصلی گردشگری کشور دقت نظر لازم را در ارائه مطالب به خرج دهند و بدون استناد علمی، جمله اشتباه و نامعتبر را بیان نکنند. جمله ای که یک دهه است که در فضای مکتوب گردشگری کشور در حال چرخش است.
جایگاه و رتبه اصلی گردشگری ایران چگونه است؟
برای اینکه با کم و کیف موجود صنعت گردشگری کشور بیشتر آشنا شویم، به مرور یکی از مجموعه گزارش های رقابت پذیری مجمع جهانی اقتصاد که حول موضوع گردشگری با عنوان «رقابت پذیری سفر و گردشگری» شکل گرفته است، می پردازیم. گزارش رقابت پذیری سفر و گردشگری با ارائه تصویری واضح از جایگاه کنونی گردشگری هر کشور نسبت به رقبای منطقه ای و جهانی می تواند راهنمای عملی برای رفع نقاط ضعف و تقویت قوت ها به شمار آید. گزارش مزبور به بررسی وضعیت رقابتی گردشگری 141 کشور در چهار جنبه آمادگی محیطی، شرایط و چارچوب قانونی گردشگری، زیرساخت و منابع فرهنگی و طبیعی می پردازد.
بر اساس شاخص های آخرین گزارش «رقابت پذیری سفر و گردشگری»، ایران در میان 141 کشور در سال 2015، جایگاه 97 را دارد. در میان ارکان ایران، بهترین عملکرد متعلق به رکن رقابت پذیری قیمتی (با رتبه یک) و ضعیف ترین عملکرد در ارکان به رکن اولویت دهی به سفر و گردشگری (رتبه 130) و سپس رکن محیط کسب و کار و رکن زیرساخت خدمات گردشگری (هر دو بار رتبه 119) تعلق دارد. مالیات بر بلیت و هزینه های فرودگاهی رتبه 3 را دارا است و اولویت صنعت گردشگری برای دولت (رتبه 135) و میزان آموزش کارکنان (رتبه 134) جزو ضعیف ترین نمره های ایران به شمار می روند. این آمار و ارقام حاکی از صنعتی نشدن گردشگری در ایران است و نشان می دهد که فاصله زیادی بین منابع گردشگری و جاذبه های گردشگری وجود دارد.